1828 yılında, İskoç edebiyatçı, gezgin ve tarihçi Charles Mcfarlane, ilk defa, "jöntürkler" diye bir oluşumun varlığından bahsediyordu.

Bank-ı Osmani kuruldu.

Jön Türkler adına Anadolu Türklerini batılaştırmak amacıyla çıkarılmış gazetedir. Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarıldı.

Jön Türkler adına Anadolu Türklerini batılaştırmak amacıyla çıkarılmış gazetedir. İbrahim Şinâsî yayınlamaya başladı. 1865'te Şinâsî Fransa'ya gittikten sonra gazeteyi Namık Kemal çıkardı. O da Avrupa'ya gidince gazeteyi Recâîzâde Mahmud Ekrem yayınladı. Mayıs 1910'dan sonra gazete "Yeni Tasvîr-i Efkâr" adıyla Ebüzziya Tevfik tarafından devam ettirildi.

Türkçe bilim ve kültür dergisi olan Mecmua-i Fünun, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'nin yayın organı olarak Temmuz ayında yayımlandı.

1865 yılında, Belgrad Ormanları'nda yapılan gizli bir toplantıyla bir araya gelen Cemiyet, 1870'lerin sonuna, II. Abdülhamid'in saltanatının ilk yıllarına kadar varlığını sürdürdü. Hücre yapısı ile örgütlenen cemiyetin alt yapısı, Fransız ajanları tarafından destekleniyordu. Türkçü ve laik meşrutiyetçi bu grup bir süre sonra Jön Türkler olarak anılmaya başladılar. Bu annlamda en büyük destekçilerinden birisi Fransız Mason Yahudi lider Leon Cahun'dur.

Yeni Osmanlılar Cemiyeti'nin üyeleri arasında, Osmanlı Devleti'nin ilk özel gazetelerini çıkaran Agah Efendi, yine bu gazetelerin başında yer alan ve Türk Edebiyatı'nın Batılı anlamda ilk eseri Şair Evlenmesi‘ni yazan Şinasi ve belki de örgütle en çok özdeşleşen kişi Namık Kemal, en çok öne çıkan isimlerdi. Aynı zamanda, Ziya Paşa, Ali Suavi, Mustafa Reşid Paşa ve Midthad Paşa gibi kişiler de, Cemiyet'in önemli üyeleri veya destekçileri arasında yer alıyordu.

24 Mart 1867'de Yeni Osmanlılar Cemiyeti, Paris'te çalışmalara başladı.

Cemiyetin amacı hızlı bir şekilde Batılılaşmak ve modernleşmekti. Bu amaçları için V.Murad'ın tahta geçmesi gerektiğine inanıyorlardı.

Cemiyetin kuruluşundan önce olsa da Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar, bundan sonra da Hürriyet, İkdam, Hadika, Muhbir, Ulum gibi pek çok gazete Avrupa veya Osmanlı Devleti sınırları içinde Cemiyet'in üyeleri tarafından yayımlanmıştı.

II. Abdülhamid'in, meclisi feshetmesi ve Kanun-i Esasi'yi askıya alması ve ardından bir çok üyesi gibi Namık Kemal'in de sürgüne gönderilmesiyle, Cemiyet fiilen sona ermiş oldu. Ancak ilerleyen zamanda kurulacak İttiat ve Terakki gibi cemiyetler için öncü rol üstlemiş oldu.

Genel Başkan Mustafa Fazıl Paşa
Kurucular: Namık Kemal, Kayazade Reşat, Menapirzade Nuri, Sagır Ahmet Beyzade Mehmet, Mir'at Mecmuası sahibi Refik, Suphi Paşazade Ayetullah
Diğer Üyeler: Ziya Paşa, Ali Suavi, Agah Efendi, Ebüzziya Tevfik...

Jön Türkler adına Anadolu Türklerini batılaştırmak amacıyla çıkarılmış gazetedir. Muhbir, Osmanlı İmparatorluğu'nda Ali Suavi tarafından 1866 yılında çıkarılmaya başlanan gazete. Bir yıl yayımlanabilen gazetenin sahibi Filip Efendi'ydi ancak gazeteyi Sadrazam Âli Paşa'ya açık bir cephe alan Ali Suavi yönetiyordu.

24 Mart 1867'de Yeni Osmanlılar Cemiyeti, Paris'te çalışmalara başladı. Cemiyetin amacı Anadolu Türklerini hızlı bir şekilde batılılaştırmak ve "modernleştirmek" suretiiyle öz kimliğinden uzaklaştırmaktı.

Jön Türkler adına Anadolu Türklerini batılaştırmak amacıyla çıkarılmış gazetedir. Hürriyet, 1868-1870 arasında Genç Osmanlılar tarafından Avrupa ülkelerinde yayınlanan haftalık, Türkçe siyasi gazete. Türkiye'nin ilk siyasal gazetelerinden birisidir. İlk sayısı 29 Haziran 1868'de Londra'da yayınlandı. Yayın hayatına 89. sayıdan itibaren Cenevre'de devam etti. Türkiye'de yasak olan gazetenin dağıtımı, özellikle yabancılar tarafından Osmanlı topraklarına gizlice sokularak gerçekleştirilmekte idi.

Jön Türkler adına Anadolu Türklerini batılaştırmak amacıyla çıkarılmış gazetedir. Ulûm (günümüz Türkçesiyle İlimler), 1869-1870 arasında Ali Suavi tarafından Fransa'da yayımlanan Türkçe siyasi gazete. Londra'da çıkardığı "Muhbir" adlı gazetenin yayımı 3 Kasım 1868'de sonlandıktan sonra Ali Suavi, Fransa'ya geçmiş; Paris'te "Ulum (İlimler)" adını verdiği gazeteyi kendi olanaklarıyla yayımlamaya başlamıştır. Ali Suavi, bu gazetede Türkçülük akımına öncülük etti.

Genel Başkan: Kleanti Skalyeri
Üyeler:
Nakşibend kalfa, Aziz Bey, Ali Şefkari Bey, Tabib Agah Bey. Ayrıca Ali Suavi Komitesinin bazı üyeleri de bu teşkilata üye olmuşlardır.

1878 yılında İstanbul'da gizli olarak örgütlenmiştir. Komite gizli çalışmalarını Aziz Bey'in evinde gerçekleştirmekteydi. Çok uzun süreli bir ömrü olmayan teşkilat Temmuz 1878 yılında bir istihbarat neticesinde evin basılmasıyla son bulmuştur.

Aziz Bey komitesinin tarihe iz bırakan olayı Sultan V. Murad'ın Çırağan Sarayından ikinci kez kaçırılmak istenmesini organize etmeleridir.

Daha önce Ali Suavi tarafından denen bu olay başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Bu defa daha eylem aşamasına gelmeden Aziz Beyin evinde kaçırma planları hazırlanırken üyelerden olan Hacı Hüsnü Bey'in ifşası üzerine baskına uğrarlar.

Bu baskın neticesinde Skalyeri önemli evrakları da yanına alarak yurt dışına kaçar. Ayrıca yanında Nakşibend Kalfa ve Ali Şefkati de bulunmaktadır.

Ali Suavi, II.Abdulhamid'in yerine, V.Murat'ı yeniden tahta çıkarmak için Çırağan Sarayını bastı. Başarısız oldu.

Ali Suavi, özellikle İstanbul'da ikamet eden Rumelili muhacirler üzerinden etkili bir politika yürütmüştür. Filibe ve Sofya'da görev yapmasından kaynaklı olarak muhacirler ile etkili bir iletişim kuran Suavi bu yapılardan epeyce taraftar bulmuştur.

20 Mayıs 1878 günü karadan ve denizden başlattığı hareket sonrasında saraya baskın yapan Suavi, ikinci katta bulunan V.Murat'ın odasına girdiği sırada, Abdülhamit'in yaveri olarak bilinen Yedisekiz Hasan Paşa tarafından öldürülmüştür.

Bu olaylar sırasında yaklaşık olarak 23 kişinin öldüğü ve 30 kişinin yaralandığı söylenir.

Yaşanan bu olaydan sonra Abdülhamit'in muhacirler ile olan ilişkisi değişmeye başlamış ve İstanbul'da bulunan muhacirleri tasfiye girişimine başlamıştır.

Üsküdar Komitesi
Kurucular:
Ali Suavi, Süleyman Asaf Sopasalan, Hafız Nuri, Hasköylü Hacı Ahmet, Mehmet İzzet Paşazade Süleyman, Bağdatlı Süleyman, Üsküdarlı Nuri, Filibeli Ahmet Paşa, Arnavut Salih, Hacı Ahmet, Molla Mustafa

Mithat Paşa ve Damat Mahmut Calâlüddin Paşa, Taif zindanında boğularak öldürüldü.

Servet, ilk olarak Osmanlı Rumu olan Demetrius Nicolaides tarafından yayınlandı. Yunan alfabesi ile başlık atmasına izin verilmedi. Başta sadece Osmanlıcaydı, ancak daha sonra içeriğine Fransızca da eklendi. İstanbul'da ve Anadolu'da haftada iki kez dağıtılmak üzere posta yoluyla dağıtıldı. Servet-i Fünûn aslında Servet'in bir ekidir.

Namık Kemal(21 Aralık 1840-2 Aralık 1888)'in “Cezmi” adlı romanı 1881'de yayımlandı.

Servet-i Fünûn Dimitris Nikolaidis'in yayımladığı Servet'in ilâve yayını olarak 27 Mart 1891 tarihinde Ahmet İhsan Tokgöz tarafından neşredildi. Tokgöz dergiyi ilk olarak günlük olarak çıkartmakta idi ve başlangıçta dergide ağırlıkla fennî konulara yer veriliyordu, sonrasında dergi haftalık olarak yayımlanmaya başladı ve asıl işlevini kazandıracak edebi konulara yer vermeye başladı.

Servet-i Fünûn'da “Sanat sanat içindir” görüşünde olan derginin genç yazarları ağırlıkla Fransız edebiyatından etkilenmişlerdi.

Servet-i Fünûn edebiyatı veya topluluğun kendini anarken kullandığı adıyla Edebiyat-ı Cedîde, II.Abdülhamid döneminde, Servet-i Fünûn adlı derginin çevresinde toplanan sanatçıların Batı etkisinde geliştirdikleri bir edebiyat hareketidir. Servet-i Fünûn, Türk edebiyatında 1860’tan beri devam eden Doğu-Batı mücadelesinin kesin sonucunu –Batı edebiyatının lehine olarak– tayin eden sonuncu safhasıdır. Pek yoğun ve pek dinamik çalışmalarla geçen bu sıcak safhanın sonunda Türk edebiyatına, gerek zihniyet, gerek temalar ve gerekse teknik bakımlardan tamamıyla Avrupaî bir mahiyet kazandırılmıştır.

Jön Türkler adına Anadolu Türklerini batılaştırmak amacıyla çıkarılmış gazetedir.

JönTürkler'in ikinci evre faaliyetleri: Abdülhamit'in yönetimine karşı terar örgütlenen Jön Türkler, Paris'te I. Jön Türk Kongresi'ni topladı. Ahmed Rıza öncülüğünde Terakki ve İttihat Cemiyeti kuruldu. Jön Türklerin, Federatif Osmanlı İmparatorluğu'nu amaçlayan kesimi ise Prens Sabahattin öncülüğünde "Teşebbüsü-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti"ni kurdular.

Hücre yapılanması ile gizli olarak kurulmuş, masonik ritüelleri olan bir örgüttür. Etkin isimleri arasında Talat Paşa da bulunmaktadır.

Amacı İttihat ve Terakki Cemiyetiyle aynı olarak Sultan II.Abdulhamidi indirmek ve Meşrutiyeti ilan etmektir.

Selanik'te "Beş Çınar denilen bir mevkiide kurulmuştur. Sonraları Anadolu'da özellikle de İzmir'de hızla örgütlenmiştir. Mustafa Kemal ve Enver Beylerin katılımı ile örgütün gelişmesi çok daha hızlanmıştır. 1907 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşmişlerdir.

Kurucuları: İsmail Canbulat, Mithat Şükrü, Bursalı Tahir, Yüzbaşı Naki, Talat Bey, Rahmi , Ömer Naci, Kazım Nami, İsmail Hakkı, Süleyman Fehmi

Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'nin Selanik şubesi, 27 Eylül 1907'de İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşme kararı alır. Ardından tayini Selanik'e Mustafa Kemal'den önce çıkan, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'nin kurucularından Ali Fuat da, İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katılır. Mustafa Kemal, 13 Ekim 1907'de Şam'dan 3. Ordu Karargahı'nın bulunduğu Manastır'a atanır. Selanik'e geldiğinde Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni tekrardan canlandırma çabasına girişmez. Çünkü kendisinin Şam'da bulunduğu dönemde, İttihat ve Terakki Cemiyeti, devrimci teşkilatların çekim merkezi haline gelmiştir. Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'nin Selanik şubesindeki arkadaşları da, İttihat ve Terakki Cemiyeti içinde önemli görevler üstlenmiş durumdadırlar. Dolayısıyla Mustafa Kemal, devrim programını gerçekleştirmek için o dönemin devrimci teşkilatına katılmayı doğru bulur. 29 Ekim 1907 tarihinde de Selanik'te İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye olur.

Mustafa Kemal, 13 Ekim 1907'de merkezi Manastır'da bulunan 3. Ordu Karargâhına atandı. Bu Karargâhın Selânik'teki şubesinde çalışmak üzere Selânik'e geldi. Bu sıralarda Selânik'teki "Vatan ve Hürriyet Cemiyeti" üyelerini de içine almış olan Îttihat ve Terakki Cemiyeti" faaliyet halinde idi. Mustafa Kemal de Selânik'e gelişini takiben bu cemiyete dahil olarak hizmet görmeye başladı.

Mustafa Kemal, bu üyeliğinin ardından 1908'de gizli görevle askeri istihbarat amaçlı olarak Bosna'ya, daha sonra ise gönüllü subaylarla birlikte Trablusgarp cephesine gönderilmiş ve burada Teşkilat-ı Mahsusa mensupları ile birlikte hareket etmiştir.

Mustafa Kemal 1911'de Rus bandıralı bir gemiyle Trablusgarp'a hareket etmek üzere Mustafa Şerif sahte kimliğiyle Mısır'da bulunmuş ve ardından 30 Aralık 1911'de Derne şehrinde İtalyanlara karşı direniş hareketinin komuta kademesinde yer almıştır.

Paris'te 2. Jön Türk Kongresi yapıldı. Kongreye; Ahmed Rıza'nın İttihat ve Terakkisi, Prens Sebahattin'in Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i merkeziyeti cemiyetleri yanında, Ermeni Taşnaksütyun Komitesi'de katılmıştır. Osmanlı Devleti aleyhine en ağır ithamlar yapıldıktan sonra, grubun şu stratejilerin izlemesine karar verilmiştir. İran Mebusan Meclisine dostluk telgrafı çekilmesine, Makedonya'daki Rum, Bulgar vs. çetelerinin devlete karşı olan isyanlarının desteklenmesine, diğer gizli cemiyetlerin birleştirilerek ihtilalci yayınlar yapılması oy birliğiyle kararlaştırılmıştır.

Finlandiya Körfezi'nin Baltık kıyısında bulunan Reval (bu günkü Estonya'nın başkenti Tallin)'de zamanın İngiltere Kralı VII. Edward ile Rus Çarı II.Nikola'nın bir araya gelerek yaptıkları görüşmelerdir.

Ana konusu Almanlara karşı ittifak olan görüşmelerde Ortadoğu, Afgan hududu, Makedonya gibi konuların da görüşüldüğü değerlendirilmektedir.

Bu görüşmelerde Osmanlının da paylaşıldığı düşünceleri İttihat ve Terakki için eyleme geçme bahanesi olmuştur.

M.KEMAL ÖZLÜK DOSYASI: 9 Haziran 1324 (22 Haziran 1908) tarihinde Şark Demiryolu Müfettişliği'ne ve sene-i mezkûre Kânunuevvel gayesinde 3ncü Ordu Redif 17nci Selânik Fırkası Erkân-ı Harbiyesine tayin buyrulmuşlardır.

Selânik'e gelişini takiben kısa bir süre sonra 22 Haziran 1908 de Üsküp-Selânik arasındaki demiryolu müfettişliği de 3. Ordu Karargâhındaki görevine ek olarak kendisine verildi. Bu esnada Rumeli'de büyük faaliyet gösteren "İttihat ve Terakki Cemiyeti" Abdülhamit'i,1876 Anayasası'nı yeniden yürürlüğe koymaya ve kapatılan Meclis-i Mebusan'ı tekrar toplantıya çağırmaya zorlamaktadır. "Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin bu girişimleri adım adım II.Meşrutiyet'in ilânına kadar uzandı.

Selanik'te Üçüncü Orduya bağlı avcı taburları meşrûtiyetin muhâfazasını ve şehrin güvenliğini sağlamak için İstanbul'a getirildi.

Hükümet Avcı taburları ile hiç meşgul olmadığı gibi İstanbul'un inzibati avcı taburu çavuşlarının emrine tabi kılındı. Bunların İstanbul'da eğlence hayatına dalmaları yüzünden askerlikle alakaları kesilmeye başladı.
Subaylarının önemli bir kısmının da izne ayrılması ile iyice başsız ve disiplinsiz kalan bu taburlar, içeriden ve dışarıdan tahrik edilmeye başladılar. Bu sırada Enver Bey Berlin'e, Ali Fuad Bey Viyana'ya, Fethi Bey Paris'e ve Hafız Hakki Bey de Roma'ya tayin edildiler.

24 Temmuz 1908'de Meşrutiyet'in ikinci kez ilan edilmesi üzerine Selanik'teki Jön Türkler de İstanbul'a gelmeye başlamışlardır. İstanbul'a gelenler arasında bulunan Masonlar Ağustos ayından itibaren müstakil bir Osmanlı Büyük Locası kurulabilmesi için girişimlerde bulunmuşlardır.

1908 yılı sonbaharında sözü edilen Osmanlı Masonları arasından Osman Fehmi ve Mehmet Tevfik birlikte, Nail Reşid de ayrı olarak Mısır'a giderek Mısır Millî Büyük Locası Büyük Üstadı İdris Ragıp ile bir Osmanlı Büyük Locası kurulması konusunu görüştükleri bilinmektedir. Oradan aldıkları Mason ritüellerini Türkçe'ye tercüme ettirmiş ve toplantı yapılabilmesi için gerekli Masonik eşyayı İstanbul'a getirmişlerdir.

Yukarıda anılan isimlerin öncülük ettiği Osmanlı Masonları 14-15 Kasım 1908 tarihlerinde toplanmışlar ve Resne Locası'nı kurarak İngiltere Birleşik Büyük Locası'ndan beratlı olan Mısır Millî Büyük Locası'na 17 Kasım 1908'de başvurmuşlar ve berat almışlardır. Resne Locası'nda, Resneli Niyazi'nin kardeşi Osman Fehmi Üstad-ı Muhterem, Nail Reşid ise I. Nazır olarak görev yapmıştır.

Bu gelişmelerin ardından 3 Mart 1909 tarihinde bir araya gelen Osmanlı Masonları 1861 yılında kurulmuş ve daha sonra faaliyetine ara vermiş olan Eski ve Kabul Edilmiş Skoç Riti Osmanlı Yüksek Şûrası'nı reorganize ederek yeniden faaliyete geçirmişlerdir.

Daha sonra da Osmanlı Büyük Locası'nı kurmak amacıyla 13 Temmuz 1909 günü Karaköy'deki Noradunkyan Han'da toplanan 5 locadan 14 delege Osmanlı Büyük Locası'nı (Maşrık-ı Azam-ı Osmanî) kurmuşlardır. Daha sonra 1 Ağustos 1909 tarihinde 12 locadan 29 delege ikinci defa toplanarak Osmanlı Büyük Locası'nın görevlilerini seçmişlerdir. Buna göre Meclis-i Mebusan İkinci Başkanı Talat Bey Büyük Üstat, Galip Bey Büyük Üstat Yardımcısı, Rıza Tevfik Büyük Hatip ve Osman Talat ise Büyük Sekreter seçilmişlerdir. Müstakil bir Osmanlı Büyük Locası'nın kurulmasının ardından Osmanlı topraklarında bu büyük locaya bağlı çok sayıda locanın faaliyete geçtiği görülmektedir. Ancak Birinci Dünya Savaşı'nın kaybedilmesinin ardından İstanbul'da bulunan locaların dışındakilerin faaliyetini durdurmak zorunda kaldığı da görülecektir.

Daha önce Manastır Postanesinden çıkarken vurulan Şemsi Paşanın akrabası İsmail Mahir Paşa, Sultanahmed Meydanında öldürüldü. Katil, kaçmayı başardı.

Ülkede seçimlerle beraber gelen karışıklıklar ve dışarıda karşılaşılan bu gibi felaketler, meşrûtiyete bağlanan ümitleri söndürmüştü. İttihat ve Terakkinin itibarı zayıflamaya başlayınca da güçlenen muhalefeti ezmek için düzenlenmiş faili meçhul suikastlar başladı. Devam etmekte olan bu gibi suikastlar halkta Balkan komitacılığı usulündeki cinayetlerin devam edeceğine dair bir inanç uyandırıyordu.

Gazetenin sahibi, başyazarı ve sorumlu müdürü, 31 Mart darbesinin hazırlayıcılarından olan Derviş Vahdetî'dir.

ABD Senato ve Temsilciler Meclisi ayrı ayrı kararlar alarak Osmanlı meclisinin çalışmalarına başlamasından duydukları sevinci ve başarı dileklerini İstanbul'a bildirdiler.

3. Meclis-i Mebusan; 2. Meşrutiyet döneminde Meclis-i Mebusan ilk kez toplandı.
147 Türk, 60 Arap, 27 Arnavut, 26 Rum, 14 Ermeni, 10 Slav ve 4 Yahudi mebusla meclis açıldı.
Partilere göre dağılım; 160 İttihatçı, 20 Ahrarcı, 4 Taşnak, 1 Hınçak, 2 Bulgar devrimci, 1 Bulgar Sosyal Demokrat ve 70 bağımsız mebus şeklindedir.

Türkiye Milli Bankası, İttihat Terakki tarafından İngilizlerle birlikte 1909'da kuruldu. Milli ticaret, sanayi, madencilik, kamu hizmetleri ve yatırımları teşvik edeceklerdi. O dönemde bilinen tüm bankacılık enstrümanlarını kullanmaları hedefleniyordu.

Bankanın sermayesi 1.100.000 lira idi. Sermayesi 3.300.00 TL'ye kadar artırılabilecekti. 12 veya 16 kişilik yönetim kurulu üyelerinin en az 3'ü Osmanlı teb'asından olacaktı. Bankanın ilk yönetim kurulu üyeleri şu isimlerden oluşuyordu: Sir Henry Babington Simith, F.E. Whittall, Hugo Baring, Henry Birghenough, K.S. Gülbenkyan, Sir Adam Black, N.Meyer, Gazeteci Cahid, Bahriye Nazırı Cemal Paşa, Reşit Sadi bey, Nail bey. Bu yönetim kurulunun 6 üyesi Londra'da ikamet ediyordu ve bu grup çoğunluğu oluşturuyordu. Yani "Türkiye" isimli bu banka aslında İngiltere'den yönetiliyordu. "Türkiye" ismi, Türkiye devletinden 11 yıl önceden İngilizler tarafından kullanılıyordu.

1912'de Irak petrol yataklarını işletmek üzere, Royal Dutch Shell'in % 25, Almanların % 25, Türkiye Milli Bankası'nın % 35 ve Kalust Sarkis Gülbenkyan'ın da % 15'ine sahip olacağı Turkish Petroleum Company (T.P.C.) kurulmuştur. bu şirket, Osmanlı topraklarının parçalanması neticesinde, 1929'da, Iraq Petroleum Company adını almış ve ortaklık yapısı da tamamen değişmiştir.

Sultan II.Abdulhamid'in tahttan indirilmesi fetvasını veren şeyh-ul İslam.

• Harbiye Nâziri Nâzım Pasa da ordu içinde İttihat ve Terakkiye karşı bir grup kurmaya çalışıyordu.
• 23 Ocak 1909'da Harbiye Mektebinde çıkan bir karışıklık sonucunda 60 talebe atıldı.
• Bu sırada Harbiye nezareti yayınladığı bir genelgeyle ordunun siyasetle uğraşmasını yasakladı.
• Medrese talebelerinin imtihan edilmesiyle alakalı bir kanun teklifiyse bunların nümayişine sebep oldu.
• Faili meçhul cinayetler devam etmekteydi.
• İttihat ve Terakki başsız ve lidersiz olarak hareket ediyordu.
Artık, İstanbul'da durum iyice bozulmuştu.

Derviş Vahdeti tarafından İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti kuruldu.

Bundan biraz önce ki dönemde, Volkan gazetesinde, Derviş Vahdeti, İttihatçı subayların, erler arasında dine karşı takındıkları menfi tutumları istismar ederek orduyu ve halkı isyana teşvik etmeye başlamıştı.

Derviş Vahdeti, Volkan gazetesindeki tahrik edici yazılarından birinde, padişaha seslenerek; "Meşrutiyeti ilga ve meclisi kapatmak elinizdedir." diye yazıyor ve askerlerin ve ordunun büyük bir kısmının, kurduğu cemiyetin üyesi olduğunu iddia ediyordu.

Fecr-i Âti Encümen-i Edebisi Beyannamesi yayımlandı.

Fecr-i Âti Topluluğu Edebiyatına Adına Yazan Müfit Râtip, Beyannamenin altında imzası bulunanlar:
Ahmet Samim, Ahmet Haşim, Emin Bülent, Emin Lâmi, Tahsin Nâhit, Celâl Sâhir (Reis), Cemil Süleyman, Hamdullah Suphi, Refik Halit, Sahabettin Süleyman, Abdülhak Hayri, izzet Melih, Ali Canip, Ali Süha, Faik Âli, Fâzıl Ahmet, Mehmet Behçet, Mehmet Rüştü, Köprülüzâde Mehmet Fuat, Müfit Râtip, Yakup Kadri.

İstanbul'da 13 Nisan 1909'da, 31 Mart Vak'ası olarak bilinen isyanı bastırmak üzere, Rumeli'de oluşturulan Hareket Ordusu'nun Kurmay Başkanlığına getirildi ve bu ordu ile 19 Nisan 1909 tarihinde İstanbul'a geldi.

Hareket Ordusu'nun gerek yolda gerekse İstanbul'daki sevk ve idaresinde Kurmay Başkanı olarak önemli hizmetler gördü. Hareket Ordusu'nun İstânbul'a girdiği gün halka hitaben yayımlanan beyannameyi kendisi yazmıştı.

Hareket Ordusu'nun duruma hakim oluşundan sonra Abdülhamit tahttan indirildi, yerine Sultan Reşat getirildi. Mustafa Kemal, bu darbeden sonra İstanbul'da çok kalmayarak 16 Mayıs 1909'da tekrar Selânik'e döndü. Bu sıralarda Selânik ve çevresinde yapılan mânevralarda, tatbikatlarda düşünce ve görüşlerini cesaretle savunuyor; bu ise bazı üstlerinin dikkatini çekerken bazılarının da tahammülsüzlüğüne sebep oluyordu. Kendisi, bir yandan da askerî eğitim konuları üzerinde telif ve tercüme eserler hazırlıyordu.

Rumi 31 Mart 1325, Miladi 13 Nisan 1909 günü 4. avcı taburuna bağlı askerler, gece yarısı saat 04.00'da isyan ederek subaylarını hapsettiler. Ayasofya'daki Meclis-i Mebusan önüne gelerek burada toplanmaya başladılar. Derviş Vahdetî ve arkadaşları da aralarındaydı.

Tanin ve Şûrâ-i Ümmet gazetelerinin idarehaneleri tahrip edildi. Adliye Nazırı Nazım Paşa, Ahmed Rıza zannedilerek, Lazkiye Mebusu Emir Arslan da Hüseyin Cahit zannedilerek öldürüldüler.

İsyan meşru gerekçelerden, kuvvetli önderlerle idarecilerden, güçlü destekten mahrum ve baştan tecrid edilmiş bir şekilde başladı. Hareketin başında az veya çok tanınmış birisi yoktu.
İsyanın en önde gelen siması Hamdi Çavuştu. Halk tamamen ayaklanmanın dışında kaldı. Yüksek seviyede din adamları ayaklanmada yer almadıkları gibi, başında çavuşların bulunduğu bu isyanı tenkit ettiler.
İlim adamlarından müteşekkil olan Cemiyet-ilmiye ve siyasi teşekküllerin aralarında birleşerek meydana getirdikleri Hey'et-i müttefika-i Osmaniye teşkilatları meşrûtiyete sadakatlerini beyan ederek isyana karşı çıktılar.

Abdülhamid Han isyanı Hüseyin Hilmi Paşanın gönderdiği bir telgraf sonucunda öğrendi. O zaman telefon olmadığı için meclisteki telgraf merkeziyle isyanın mahiyetini ve asilerin taleplerini öğrenmeye çalıştı.

İsyancılar Mebusan Meclisine gönderdikleri tezkirede Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşanın görevden azlini ve Nazım Paşanın Harbiye naziri olmasını, alaylı subaylardan daha önce tasfiye edilenlerin orduya geri alınmasını istiyordu.

Padişah bunun üzerine Hüseyin Hilmi Paşayı sadrazamlıktan aldı. Ancak yerine Tevfik Paşayı sadrazam, Müşir Ethem Paşayı Harbiye naziri yaptı. Mabeyn başkâtibi Cevad Beyi isyancılara göndererek isteklerinin kabul edildiğini, vazgeçerlerse affedileceklerini bir hatt-i hümâyûnla bildirdi.

Bunun üzerine isyancılar yatışarak dağıldılar.

İsyancılar, 14 Nisan 1909 günü tahrikler sonucu tekrar toplandılar. Ancak bu sefer de Gazi Osman Paşa gönderildi. Paşanın nasihat etmesinden sonra dağıldılar.

İsyan esnasında daireler kapandı ve İttihat ve Terakki Merkez-i Umûmî mensupları Selanik'e kaçtılar.
• Hüseyin Cahid, Suriyeli meşhur bir Hıristiyan aile olan Mutranların evine, oradan da Rus elçiliğine sığındı.
• Dr. Nâzım, Vefâ da Münir Beyin nezdinde mahfuz kalıp, oradan Selanik'e kaçtı,
• Ahmed Rıza, topçu subayı Süleyman Remzi Beyin delâletiyle Şehzadebaşında Ali Beyin evinde gizlendi.
• Bahaeddin Şâkır ise Fransız sefaret memuru Mösyö Roe'nin evinde saklanıp, sonra Hareket ordusuna katıldı.

Ancak, isyanın Rumeli'deki yankısı çok büyük oldu. İsmâil Canbolat; "Meşrutiyet mahvoldu" diye telgrafla Selanik'e isyanı haber verdi. İttihat ve Terakki merkez ve şubelerinden saraya tehdit telgrafları yağmaya başladı. Bir günde 67 telgraf geldi.

3.ordu içinden, meşrutiyeti rejimini korumak ve padişah üzerine baskı oluşturmak üzere İstanbul'a gönderilen ve İttihat ve Terakki'ye bağlı askeri birlikler olan Avcı Taburlarının meydana getirdiği bu olay ile; Selank'i üs olarak kullanan İttihat ve Terakki için, Abdulhamid'i indirmek amaçlarında muazzam bir fırsat meydana gelmiş oluyordu.

31 MART DARBE DÖNEMİ
Selanik ve Manastır'da, İttihat ve Terakkinin kontrolünde ki, 3.Ordu mensubu askerler ile gönüllü Bulgar, Sırp, Yunan, Arnavut ve Karadağ çetecilerinden müteşekkil bir ordu oluşturularak, Abdulhamid'e karşı eyleme geçilmesine karar verildi.

Oluşturulan ordunun Kurmay Başkanlığına M.Kemal getirildi. M.Kemal bu orduya "Harekat Ordusu" adını verdi.

14 Nisan günü Selanik'te genel seferberlik ilan edilerek Selanik Redif Tümeni'nin bütün taburları silahaltına alındı.

Harekat Ordusu, 15 Nisan 1909 günü Trenler ile İstanbul'a sevk edilen bu orduya Edirne'deki 2. Ordunun da katılması sağlandı. Ordunun başına önce Hüseyin Hüsnü Pasa geçmişse de, komutanlığa daha sonra Mahmûd Şevket Pasa getirildi. Orduya, Hadimköy'e geldiğinde Şevket Turgut Pasa komutasındaki Trakya gönüllüleri de iştirak etti.

• 16 Nisan günü Çatalcaya ulaştı. Çataltaca'ya ulaşan öncü kuvvetin başında Kurmay Binbaşı Muhtar Bey bulunuyordu.
• 19 Nisan günü Ayatefanos (Yeşilköy) kontrol altına alındı. Enver ve Cemal Paşalar da burada Orduya katıldılar. Ayrıca Resneli Niyazi, Eyüp Sabri gibi önde gelen Meşrutiyetçiler de bulunuyordu.
• 20 Nisan günü Makriköy (Bakırköy) kontrol altına alındı.
• 21 Nisan günü İstanbul surlarını geçen ordu, 22 Nisan günü Davudpaşa Kışlasını işgal etti.
• 23 Nisan günü Taksim ve Beyoğlu kontrol altına alındı.

Askerlerin büyük bir kısmı gerçek durumdan haberdar olmayıp, padişahı kurtarmaya geldiklerini zannediyorlardı.

Padişaha sadık bazı paşalar saraya gelerek Yıldız ve civarındaki birliklerin Hareket ordusu çapulcularına karşı kullanılması için izin istediler.

Abdülhamid Han, yalnız padişah değil, aynı zamanda Halife olduğunu, otuz üç senedir asla kan dökmediğini belirttikten sonra; "Müslümanı Müslümana kırdırmam." diyerek bunu reddetti. Kuvveti olmasına rağmen büyük fitne çıkmaması için bunun kullanılmasına izin vermedi.

Emre rağmen bazı direnmeler oldu ise de şehir, Hareket Ordusu tarafından 25 Nisan 1909 günü ele geçirildi ve sıkıyönetim ilan edildi. Ordu İstanbul'a ulaştığında 15 bin civarında nizami, 20-25 bin civarında çeşitli Balkan kökenlerden, gönüllü gayri-müslim askeri bulunuyordu.

İttihat Terakki'nin baskısı altında ki Meclis-i Umumi-i Milli (Meclis-i Mebusan), 25 Nisan 1909 tarihinde, Sultanahmet'teki Meclis dairesinde 240 mebus, 36 ayandan oluşan bir heyetle, Said Paşa başkanlığında toplandı. Hareket ordusu lehine bir beyanname okunduktan sonra Sultan II.Abdülhamid'in hal'ine ve Veliahd Mehmed Reşad Efendi'nin tahta çıkmasına oybirliğiyle karar verildi.

Bu kararın gerçekleşmesi için, fetva alınması ve fetvanın şeriat hükümlerine uygunluğunu denetleyen "Fetva Eminliği"nce tasdiki gerekti. Hal' fetvasının metnini Elmalılı Hamdi (Yazır) kaleme aldı. Hazırlanan müsveddeye itiraz eden fetva emini Hacı Nûreddin Efendi; "Hâl'de selâmet yoktur, Sultan Azîz hal' edildi, başımıza 93 Harbi faciası geldi." diyerek imzalamak istemedi. Ancak İstanbul mebusu Asım Efendinin "Hal' edilmekten başka çare yoktur. Hal' edemezlerse öldürürler." deyince mecburen imzaladı.

Yeni şeyhülislâm Ziyâeddin Efendi tarafından müsveddeye son sekli verilip, hal' veya feragati meclise bırakıldı. Meclis hal'i kabul etti.

Bundan sonra hazırlanan iki heyetten birisi Dolmabahçe Sarayına diğeri de Yıldız Sarayı'na gönderildi. Dolmabahçe'ye giden hey'ette
• Bolulu Habib,
• Toygarlı Hâlid ve
• Kadiköylü Fehmi isminde Hareket ordusu mensubu ve
• İttihat ve Terakki mensubu küçük rütbeli üç subay vardı.
Resad Han'a padişahlığını tebliğ ettiler.

31 Mart olayları sırasında öldürülen 71 asker, Hürriyet Şehidi ilan edilerek, 26 Nisan'da düzenlenen bir cenaze töreni ile Şişli'nin en yüksek tepesine defnedildiler. Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u kuşatması sırasında otağını kurduğu yerlerden biri olduğu düşünülen tepeye "Hürriyet-i Ebediye Tepesi" adı verildi. Bu tepede şehitlerin ve Osmanlı meşrutiyetinin anısını cisimleştirecek bir anıt dikilmesi kararlaştırıldı.

Anıt, I.Ulusal Mimarlık Akımı'nın tanınmış mimarlarından Mimar Muzaffer Bey tarafından tasarlanmış; açılışı Meşrutiyet'in ilanının üçüncü yıldönömü olan 23 Temmuz 1911'de gerçekleşmiştir.

İttihat ve Terakki'nin önde gelenlerinden Mithat Paşa, 1913'te suikasta uğrayan Sadrazam Mahmut Şevket Paşa ve 1921'de öldürülen Talat Paşa da buraya defnedildi. 1996'da da Enver Paşa'nın yurtdışındaki naaşı getirilip burada toprağa verildi.

Meclis'e aldırılan karar, oluşturulan iki heyetten ikincisi tarafından, 27 Nisan 1909 tarihinde, II.Abdülhamit'e tebliğ edildi. Heyet;
• Meclis-i Ayan üyelerinden eski Bahriye Nazırı Arif Hikmet Paşa,
• Ermeni Aram Efendi,
• Draç Mebusu Arnavut Esad Toptani Paşa ve
• Türk-Müslüman düşmanlığıyla tanınmış Selanik Mebusu Yahudi Emanuel Karasu Efendi'den oluşuyordu.

Padişah hal' kararını tebliğe gelenlerin kimler olduğunu mabeyin başkatibi Cevad Beye sorup öğrenince; "Bir Türk padişahına, İslam halifesine hal' kararını bildirmek için bir Yahudi, bir Ermeni, bir Arnavut ve bir nankörden başkasını bulamadılar mı!" demekten kendini alamamıştır.

Heyet, Sultan'a: "Millet seni azletti" diyerek 32 sene, 7 ay, 27 gün süren saltanatının sona erdiğini bildirmişti.II.Abdulhamid ise "Hüküm Allah'ındır" sözleriyle, direnmeksizin durumu kabullendi. Kararın tebliğinden sonra artık Çırağan Sarayında oturmak istediğini söylemiş ancak bu arzusu kabul edilmeyerek kırk sekiz saat içinde maiyyetiyle beraber, İstanbul'dan uzaklaştırılarak Selanik'e gönderilmiştir.

Hareket Ordusu İstanbul önlerindeyken Abdülhamid Han; "Madem beni istemiyorlar saltanatı biraderime ferağ ederim, devleti o idare etsin. Fakat bir meclis mi, yoksa Dîvân-i Âli mi ne kurulursa kurulup, benim hadiseyle alakamın olup olmadığı tespit edilmelidir." demişti. Ancak Said Paşa; "Suçsuz çıkarsa halimiz nice olur?" diye resmî tahkikatın açılmasına mani oldu.

II.Abdülhamit ve ailesi Balkan Savaşlarına kadar Selanik'te Alatini Köşkü'nde gözaltında tutuldu. 1 Kasım 1912 tarihinde İstanbul'a getirilen Abdulhamid, 10 Şubat 1918 tarihinde vefat etti.

Yıldız Sarayı teslim alındı ve saray yağmalandı.

Saraydaki mevcut elmas, inci gibi mücevherler, değeri milyarları bulan tarihi kıymetler; sandıklar içinde Harbiye nezareti dış kapısı yanındaki iki binanın alt katlarına yerleştirildi. Ancak daha sonra mühürlü kapılar İttihatçılar tarafından açılarak bunlar yağma edildi. Bu talan sebebiyle hiç kimseye mesuliyet yüklenemediği gibi suçlular da tespit edilemedi.

Saltanat dönemi, İttihat ve Terakkinin hakimiyeti altında oldukça buhranlı geçti. 10 defa hükümet değişikliği oldu. Sadece kukla olarak tahtta kaldı.
V. Reşat'ın yaptığı ilk değişim, Sultan Abdulhamit'in kullandığı Yıldız Sarayından ayrılarak, Batı güçlerine sadakatin sembolü olan Dolmabahçe Sarayına geçmek olmuştur.
Vefatı üzerine, yerine kardeşi Vahideddin geçmiştir.

31 Mart Olayı ve II.Abdülhamit'in tahttan indirilmesi sonrasında, Anayasa üzerinde değişiklikler yaparak Padişahın yetkilerini daraltarak Meclisin yetkilerini artırma kararları aldı.

Hadiseden sonra kurulan Divan-ı Harb, isyancılardan 56 kişiyi idama mahkum etti. Derviş Vahdetî de bunlar arasındaydı. Cezalar 3 Mayıs-25 Haziran arasında infaz olundu.

Prens Sabahaddin önce tevkif edilip, sonra serbest bırakıldı. O da hemen Avrupa'ya kaçtı. Diğerleri de sürgün ve hapisle cezalandırıldılar. İsyanın mahiyetini ve tertipçilerini araştırmak için kurulan komisyon kısa bir müddet sonra dağıtıldı.

İçtimaatı Umumiye Kanunu ile dernek kurma özgürlüğü kabul edilmiş oldu.

Kanun-i Esasî (Anayasa)'de yapılan değişiklikle padişahın yetkileri kısıtlandı.

Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki Cemiyetinin 22 Eylül 1909 tarihinde ki 2. Genel Kongresi'nin ardından subaylardan oluşan gizli bir cemiyet kurar. Çünkü Mustafa Kemal'in eleştirileri İttihat ve Terakki tarafından dikkate alınmamıştır ve ordunun durumu gün geçtikçe kötüye gitmektedir.

Bu cemiyetin İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne alternatif olarak kurulduğuna dair bir olgu bulunmamaktadır. Sözkonusu cemiyetin amacı, ordu içerisinde disiplini sağlamak ve bunun için ordu mensuplarına telkinde bulunmakla sınırlıdır. Abdurrahman Çaycı da cemiyetin amacını, kısaca orduyu modernleştirmek ve "cemiyetin örgütü aracılığıyla fikirlerini yaymak, bir defa bu kanaatlerini kabul ettirdikten sonra, duruma göre harekete geçmek" olarak belirtmektedir. Mustafa Kemal, cemiyeti Nuri (Conker), Fuat (Bulca), topçu zabitleri Hamdi ve Kazım, Miralay Rasim ve Mülazım Mahmut ile birlikte kurar. Bu kişilerin hepsi, aynı zamanda İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin üyeleridirler.

Mustafa Kemal'den sonra cemiyete Nuri Bey; Nuri Beyin de Arnavutluk'a gönderilmesinin ardından Fuat Bey başkanlık yaparlar. Trablusgarp savaşının çıkmasıyla birlikte cemiyetin liderleri, bu bölgeye giderler. Böylece cemiyet çalışmalarını tatil etmek zorunda kalır.

Şubat 1912 tarihinde yapılan seçimlerde yaşanan şiddet olayları ve halkın üzerinde kurulan baskı nedeniyle siyasi tarihe 1912 seçimleri "sopalı seçim" olarak geçti. 1912 sopalı seçimlerinde 270 milletvekilinden 264'ünü İttihat ve Terakki Fıkrası'nın adayları tamamen hile ile kazandı.

İTTİHAT ve TERAKKİ'NİN HÜKÜMET DARBESİ
İttihat ve Terakki Fırkası tarafından hükümeti elde etmek amacıyla düzenlenmiştir.

31 Mart vakasından beri tasarladıkları hükümet darbesini gerçekleştirmek için harekete geçtiler ve yapacakları hükümet darbesine milli bir galeyan şekli vermek istediler.

Enver Bey, yanına İttihat ve Terakki'den sekiz-on kişiyi de alarak Babıali'ye doğru yola çıktı. Yol boyunca halktan da katılanlar olması sağlandı. Babıali'de önce sadaret yaveri ardından Harbiye nazırının yaveri, polis komiseri gibi bir çok ismi öldürerek sadrazamın odasına girdiler. Sadrazam Kamil Paşa, karşı koymaksızın istifaya mecbur kalarak istifasını Padişaha hitaben yazdı. Enver Bey ardından saraya giderek Sultan Reşad'ı, istedikleri isimleri istedikleri mevkiye tayin etmeye zorladı.

31 Mart olaylarında Hareket Ordusu komutanı olarak İstanbula'a giren Mahmut Şevket Paşa Sadrazam yapıldı. Yeni hükümetin ilk icraatı, eski kabine üyelerini sürmek oldu. Mahmut Şevket Paşa, iktidarı paylaşmaya yanaşmayan bir mizaca sahipti. Bu nedenle 11 Haziran 1913 tarihinde bir suikast ile öldürüldü.

Babıali baskınıyla iktidarı ele geçiren İttihat ve Terakki, I.Dünya Savaşı'na kadar halkı ve muhalefeti sindirerek ülkeyi tek partili bir rejimle yönetti ve Osmanlı Devletinin parçalanmasına sebep oldu.

Enver Bey, paşalığa terfi ettirildi ve Harbiye Nazırı oldu.

Harbiye Nazırı Enver Paşa, başkumandan vekili (başkumandan padişahtır) tayin edildi.

Talat Paşa sadaretindeki İttihat ve Terakki hükümeti istifa etti.

Böylece İttihat ve Terakki Fırkası, Osmanlı Devletini bölme, parçalama ve istilacı kuvvetlere teslim etme görevini tamamlamış olarak devlet yönetiminden çekilmiş oldu.

Yerine kurulan Ahmed İzzet Paşa'nın Sadareti 25 gün sürdü ve 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesini imzaladı.
13 Kasım 1918 de Ahmet Tevfik Paşa hükümeti kuruldu.

Enver, Talat ve Cemal paşalar, beraberindeki ittihatçıların ileri gelenleri bir Alman gemisine binerek yurttan kaçtılar.

İttihat ve Terakki, Talat Paşa başkanlığındaki son kongresinde kendini feshedip Teceddüt Fırkası adı altında örgütlenme kararı aldı. Mustafa Kemal'in İstanbul'da bulunduğu dönemde, hakkında Teceddüt Fırkası'na girdiğine dair bazı haberler çıktı. 30 Aralık 1918'de bir açıklama yaparak bu iddiaları yalanladı.

Mustafa Kemal, 1923'te Anadolu Ajansı muhabirine verdiği demeçte de İttihat ve Terakki hakkında şunları söyler: "Vaktiyle zaten birçoğumuz o cemiyetin kurucusu veya üyelerinden bulunuyorduk. Son kongresi kararıyla tarihe intikal eden söz konusu cemiyetin ilgilileriyle daha sonra teşekkül eden Teceddüt Fırkası mensuplarının büyük kısmı büyük milletimizin yüksek azminden doğan Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'ne iştirak ve iltihak etmiş ve bu cemiyetin programını kabul eylemiştir."

Hürriyet ve İtilaf Fırkası ilk defa, Mutedil Hürriyetperveran ve Ahrar fırkalarının bir araya gelmesiyle 21 Kasım 1911'de kuruldu.

Kurucuları arasında İsmail Hakkı Paşa, Arap milliyetçisi Abdülhamit Zehravi (ayrılıkçı eylemleri nedeniyle 1916'da idam edildi), Şeyhülislam Mustafa Sabri, Deli Fuat Paşa, Ermeni Dr. Dagavaryan, Dr. Rıza Nur, Miralay Sadık ve Damat Ferit Paşa gibi kişiler bulunuyordu.
Fırka'nın ilk genel başkanı Damat Ferit Paşa oldu. Onun sağlık sorunları sebebiyle fırka başkanlığından ayrılmasının ardından başkanlığa Fuat Paşa getirildi.

Fırkanın siyasi programı Teşebbüsü Şahsi Âdemi Merkeziyetçilik ilkelerine dayanıyordu.

İttihat ve Terakki'nin Babı Ali baskınıyla iktidarı ele geçirmesinin ardından adı Haziran 1913'te Mahmut Şevket Paşa'nın öldürülmesi olayına karıştı. Bu sebeple İttihat ve Terakki Fırkası'nın baskısıyla dağılan Hürriyet ve İtilaf Fırkası 10 Ocak 1919'da yeniden siyasi hayata geri döndü.

10 Ocak'ta ilk merkez yönetim kurulunu seçen fırkanın başkanı Nuri Paşa, yönetim kurulu üyeleri de Müşir Zeki Paşa, Abdülkadir, Zeynelabidin, Ali Kemal, Refik Halit (Karay) ve Rıza Tevfik (Bölükbaşı) gibi kişilerdi. İngiliz yanlısı bir politika benimseyen parti Anadolu'daki milli harekete karşı çıkıyordu. Çünkü parti üyeleri, milli hareketin İttihatçıların bir girişimi olduğunu düşünüyorlardı.

Bu parti üyelerinden Rıza Nur, Ahmet Ferit (Tek) gibi bazı kişiler 23 Nisan 1920'de Ankara'da açılan Büyük Millet Meclisine katıldılar. Diğerleri milli mücadeleye muhalefete devam ettiler. Savaş sona erince parti üyelerinin çoğu yurt dışına kaçtı. Kalanlardan bir bölümü de 150'likler listesine girerek Türk vatandaşlığından çıkarıldı ve yurt dışına sürgüne gönderildi.

Partinin bu ikinci kuruluşunda görev alan Nakşibendi Şeyhi Konyalı Zeynelabidin kendi memleketi olan Konya'nın Bozkır ilçesinde çıkan isyanlarında önemli bir rol oynadı.

Dr. Rıza Tevfik Sevr Anlaşmasını imzalayanlar arasındaydı. Ali Kemal ise Birinci Damat Ferit Paşa hükümetinde önce eğitim bakanı, sonra da içişleri bakanı olarak görev aldı. Mustafa Kemal Paşa'yı tutuklatmak için Sivas Kongresi sonuna kadar büyük bir çaba gösterdi. Bundan sonra görevinden ayrıldı ancak gazeteci olarak milli mücadele aleyhtarı faaliyetlerine devam etti.

Ali Kemal 10 Kasım 1922'de yargılanmak üzere Ankara'ya götürülürken Adapazarı'nda Nurettin Paşa ile görüştü. Görüşmeden çıkarken kendisini bekleyen kalabalık tarafından linç edildi.
Yurt dışına kaçan veya sürgün edilen diğer Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensupları ise 1938'de çıkan bir af yasasıyla ülkeye geri döndüler.

Talat, Enver ve Cevat Paşalarla, Doktor Nazım Bey, İstanbul Divan-ı Harbi tarafından gıyaben idama mahkûm edildi.

Şeyh-ul İslam Dürrizade Abdullah, Kuva-i Milliye aleyhine fetva verdi.

Damat Ferid Paşa, Kuvva-i Milliye aleyhinde bildiri yayınladı.

İstanbul Hükümeti, Anadolu'da saltanatı devam ettirmek amacıyla Anadolu Fevkalade Müfettiş-i Umumiliği'ni yayınladı.

Mustafa Kemal Paşa, Damat Ferit Paşa hükumeit ve Divan-ı Harp tarafından idama mahkum edilerek askerlikten tard edildi.

Galip devletler tarafından teklif edilen Sevr Antlaşması'nın esasları, Saltanat Şûrası tarafından kabul edildi. Ayrıca Kurtuluş Savaşını yapanlar asi ilan edildiler.

İttihat Terakki'nin önde gelen liderlerinden eski sadrazam Talat Paşa Berlin'de bir Ermeni komitacı tarafından öldürüldü.

İstanbul'da gizli olarak kurularak, Osmanlı Devleti'nde 1 Şubat 1913-1919 arasında faaliyet göstermiş olan "Müdafaa-i Milliye Teşkilatı" Ankara Hükümeti tarafından resmen tanındı. Teşkilatın İttihat ve Terakki Cemiyetinin bir girişimi olduğu kabul edilmektedir.

Ermeniler konusunda Rusya ile Yeniköy Mukavelesini imzalayan eski sadrazam Mısırlı Sait Halim Paşa, Roma'da bir Ermeni komitacı tarafından öldürüldü.

Eski Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa, Tacikistan'da Bolşeviklerle savaşırken öldü.

İttihat Terakki önderlerinden Cemal Paşa bir Ermeni komitacı tarafından öldürüldü.

Damat Ferit Paşa, ülkeden kaçtı.

Damat Ferid Paşa, Fransa'nın Nice kentinde öldü.

O sıralarda Kurtuluş Savaşı'nı destekleyen ilk gazete olan Yeni Gün'ü yayımlamaya devam eden Yunus Nadi (Abalıoğlu), 7 Mayıs 1924 tarihinde Cumhuriyet'i iki ortağı Nebizâde Hamdi ve Zekeriya Sertel ile birlikte -günümüzde Pembe Konak adıyla anılan- eski İttihat ve Terakki Fırkası Genel Merkez binasında kurdu.

(1876-1924) Ziya Gökalp öncelikle Türkiye'yi Sosyoloji ile tanıştıran kişiydi ve ateşli bir Türk Milliyetçisi olarak sosyolojiyi entellektüel bir temel oluşturmada esas aldı. Mehmet Ziya Gökalp Diyarbakır'da doğdu. Baytar Mektebine (Veterinary College) kaydını yaptırdı. Jön Türklerin (Young Turks) fikirlerinden etkilenen Gökalp, 1885 yılında İstanbul'da gizli bir örgüt olan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin (Union and Progress) üyesi oldu. 1898'de tutuklandı. Ziya Gökalp Jön Türk devriminden sonra, 1908'de İttihat ve Terakki Fırkası'nın Diyarbakır'daki temsilcisi oldu.

Talat Paşa'nın Almanya'da tahnit edilen naaşı İstanbul'a getirildi. Aynı gün Hürriyet-i Ebediye tepesinde toprağa verildi.

(d.13 Şubat 1879-ö.30 Haziran1948). filozof. Mehmed Sabahaddin, Türk siyasetçi ve düşünür. Babası Damat Gürcü Halil Rifat Paşa'nın oğlu, Osmanlı Adliye nazırlarından Mahmud Celaleddin Paşa, annesi Sultan Abdülmecid'in kızı, Sultan Abdülhamid'in kız kardeşi, Seniha Sultan'dır.